نارسایی قلبی
بگذارید همین ابتدای کار خیالتان را راحت کنم: نارسایی قلبی به معنای «ایست قلبی» یا توقف تپش قلب شما نیست. وقتی پزشک میگوید دچار نارسایی قلبی (Heart Failure) شدهاید، منظورش این است که عضله قلب ضعیف شده و دیگر نمیتواند با آن قدرت و صلابت سابق، خون کافی را به تمام سلولهای بدن پمپاژ کند. این یک بیماری مزمن است، نه یک پایان ناگهانی. اگرچه تشخیص آن میتواند ترسناک باشد، اما با پیشرفتهای خیرهکننده علم پزشکی در ۵ سال اخیر و ظهور داروهای جدید، بسیاری از بیماران ما عمری طولانی و باکیفیت دارند. کلید ماجرا در دو چیز است: «تشخیص زودهنگام» و «پایبندی آهنین به مصرف داروها».
نارسایی قلبی چیست؟ (فراتر از یک تعریف ساده)
قلب یک تلمبه هوشمند است. در نارسایی قلبی، این تلمبه یا آنقدر ضعیف و شل میشود که زور کافی برای هل دادن خون به بیرون را ندارد (نارسایی سیستولیک)، و یا آنقدر دیوارههایش ضخیم و سفت میشوند که نمیتواند به اندازه کافی خونگیری کند (نارسایی دیاستولیک). در هر دو حالت، نتیجه یکی است: خون در پشت سدِ قلب جمع میشود و مایعات به داخل ریهها یا پاها پس میزند.
پزشکان برای تعیین نوع و شدت بیماری شما از معیاری به نام کسر جهشی یا EF (Ejection Fraction) استفاده میکنند که در گزارش اکوکاردیوگرافی شما با درصد مشخص میشود:
-
EF بالای ۵۰٪: یعنی قدرت پمپاژ حفظ شده اما قلب سفت شده است (HFpEF).
-
EF زیر ۴۰٪: یعنی عضله قلب ضعیف شده و قدرت پمپاژ کاهش یافته است (HFrEF). دانستن این عدد برای انتخاب روش درمان حیاتی است.
علائم نارسایی قلبی؛ زنگ خطرهایی که نباید نادیده بگیرید
بسیاری از بیماران ماهها با علائم زندگی میکنند و فکر میکنند اینها نشانههای «پیری» یا «کمخونی» است. اما نارسایی قلبی امضای خاص خودش را دارد. اگر علائم زیر را دارید، باید فوراً بررسی شوید:
۱. تنگی نفس (بهویژه در حالت درازکش)
آیا شبها وقتی دراز میکشید احساس خفگی میکنید و مجبورید از دو یا سه بالش زیر سرتان استفاده کنید؟ به این حالت «ارتوپنه» میگویند. یا شاید نیمهشب با حالت خفگی ناگهانی از خواب میپرید و باید کنار پنجره بروید تا نفس بگیرید (PND). اینها نشانههای کلاسیک تجمع آب در ریه است.
۲. ورم گودهگذار (ادم)
وقتی انگشتتان را روی ورم ساق پا فشار میدهید، آیا جای انگشتتان برای چند ثانیه مثل یک گودال باقی میماند؟ این ورم معمولاً غروبها بیشتر است و ناشی از ناتوانی قلب راست در پمپاژ خون وریدی است.
۳. خستگی ناتوانکننده
خستگی ناشی از نارسایی قلبی با یک چرت زدن ساده رفع نمیشود. چون خون کافی به عضلات نمیرسد، حتی بالا رفتن از چند پله یا خرید روزانه برایتان مثل کوهنوردی سخت میشود.
انواع نارسایی قلبی؛ چپ یا راست؟
-
نارسایی قلب چپ: شایعترین نوع است. چون سمت چپ قلب وظیفه پمپاژ خون به بدن را دارد، نارسایی آن باعث میشود خون در ریهها پس بزند و علامت اصلی آن «تنگی نفس» است.
-
نارسایی قلب راست: معمولاً به دنبال نارسایی چپ ایجاد میشود. در اینجا خون در سیاهرگهای بدن پس میزند و باعث ورم پاها، بزرگی کبد (احساس پری شکم) و برجستگی رگهای گردن میشود.
چرا دچار نارسایی قلبی میشویم؟ (ریشهیابی)
نارسایی قلبی معمولاً آخرین ایستگاه سایر بیماریهای قلبی است. مهمترین مقصران عبارتند از:
-
بیماری عروق کرونر (تنگی رگها): سابقه سکته قلبی یا گرفتگی رگها باعث میشود بخشی از عضله قلب بمیرد یا کمکار شود.
-
فشار خون بالا (قاتل خاموش): وقتی فشار خون سالها کنترل نشود، قلب مجبور است برای غلبه بر این فشار، ضخیم و در نهایت فرسوده شود.
-
مشکلات دریچهای: دریچههایی که تنگ شدهاند یا نشتی دارند (مثل نارسایی میترال)، بار اضافی شدیدی به موتور قلب تحمیل میکنند.
-
دیابت و چاقی: این دو عامل به طور مستقیم ساختار عضله قلب را تخریب میکنند.
درمان نارسایی قلبی؛ ۴ ستون طلایی دارویی
این بخش مهمترین قسمت مقاله است. طبق جدیدترین دستورالعملهای جهانی (2023 Guidelines)، درمان نارسایی قلبی (با EF کاهش یافته) بر چهار پایه استوار است. این داروها فقط مسکن نیستند؛ آنها طول عمر شما را افزایش میدهند و از بستری شدن جلوگیری میکنند.
-
بتا بلاکرها (Beta-Blockers): داروهایی مثل متوپرولول (سوکسینات)، بیزoprolol یا کارودیلول. اینها ضربان قلب را آرام میکنند و از اثرات سمی هورمونهای استرس روی قلب میکاهند.
-
مهارکنندگان ARNI: این جدیدترین شاهکار دارویی است. داروی ترکیبی ساکوبیتریل/والسارتان (که در ایران با نامهای تجاری مختلف و گاهی با نام خارجی Entresto شناخته میشود) انقلابی در درمان ایجاد کرده و جایگزین داروهای قدیمیتر مثل کاپتوپریل یا انالاپریل شده است.
-
مهارکنندگان گیرنده مینرالوکورتیکوئید (MRA): داروهایی مثل اسپیرونولاکتون یا اپلرنون. اینها از ایجاد بافت فیبروز (اسکار) در قلب جلوگیری میکنند.
-
مهارکنندگان SGLT2: داروهایی مثل امپاگلیفلوزین (با نامهای تجاری مثل گلوریپا یا … در ایران) و داپاگلیفلوزین. جالب است بدانید اینها در اصل داروی دیابت بودند، اما تحقیقات نشان داد که به طرز معجزهآسایی مرگومیر ناشی از نارسایی قلبی را حتی در افراد غیردیابتی کاهش میدهند.
نکته حیاتی: داروهای ادرارآور (مثل فوروزماید یا لازیکس) فقط برای کاهش علائم (کم کردن ورم و تنگی نفس) هستند و به تنهایی جلوی پیشرفت بیماری را نمیگیرند. درمان واقعی ترکیب چهار دسته بالاست.
سبک زندگی: چگونه با نارسایی قلبی زندگی کنیم؟
دارو نیمی از درمان است؛ نیم دیگر در دستان شماست:
-
نمک، دشمن شماره یک: سدیم باعث میشود بدن آب را در خود نگه دارد. نمکدان را از سفره حذف کنید. مصرف نمک باید به کمتر از ۲ تا ۳ گرم در روز (کمتر از یک قاشق چایخوری سرصاف کل نمک موجود در تمام غذاها) برسد. مراقب نمک پنهان در نان، پنیر شور و کنسروها باشید.
-
وزنکشی روزانه: هر روز صبح، ناشتا و بعد از دستشویی خودتان را وزن کنید. اگر در عرض ۳ روز بیش از ۲ کیلوگرم وزن اضافه کردید، یعنی بدنتان دارد آب جمع میکند و قبل از اینکه نفستان بگیرد باید با پزشک تماس بگیرید (شاید نیاز به تغییر دوز دیورتیک باشد).
-
محدودیت مایعات: در موارد شدید، ممکن است پزشک از شما بخواهد مصرف کل مایعات (آب، چای، سوپ و …) را به ۱.۵ لیتر در روز محدود کنید.
-
واکسیناسیون: آنفولانزا و ذاتالریه (پنوموکوک) برای شما یک سرماخوردگی ساده نیستند؛ میتوانند کشنده باشند. حتماً واکسن بزنید.
کلام آخر پزشک
نارسایی قلبی پایان راه نیست. با مصرف منظم «چهار ستون دارویی»، رعایت رژیم کمنمک و ویزیتهای منظم نزد متخصص قلب و عروق، میتوانید سالهای سال زندگی فعالی داشته باشید. مهمترین کار شما این است که ناامید نشوید و خودتان را مدیر بیماری خود بدانید، نه قربانی آن.
توجه: این مقاله صرفاً جهت اطلاعرسانی است و جایگزین تجویز پزشک نیست. هرگز بدون مشورت با پزشک، داروی خود را قطع یا تغییر ندهید.
