اکوکاردیوگرافی

اکوکاردیوگرافی (Echocardiography) یا به اصطلاح رایج «اکوی قلب»، تصویربرداری غیرتهاجمی از ساختمان قلب با استفاده از امواج صوتی فرکانس بالا (اولتراسوند) است. برخلاف عکس‌برداری با اشعه ایکس یا سی‌تی‌اسکن، در این روش هیچ‌گونه اشعه مضری به بدن شما تابیده نمی‌شود و کاملاً بی‌خطر است. هدف اصلی این تست، بررسی «آناتومی دقیق دریچه‌ها»، «ضخامت دیواره‌های قلب»، «قدرت پمپاژ خون» و تشخیص سوراخ‌های مادرزادی یا لخته‌های پنهان است. اگر پزشک برای شما اکو تجویز کرده، لزوماً به معنای بیماری خطرناک نیست؛ بلکه او به دنبال مشاهده‌ی زنده‌ی حرکت خون در حفرات قلب شماست تا مطمئن شود پمپاژ خون (EF) در محدوده نرمال ۵۵ تا ۷۰ درصد قرار دارد.

بسیاری از مراجعین به کلینیک‌های قلب و عروق، با شکایت‌هایی مثل تپش قلب ناگهانی، تنگی نفس هنگام فعالیت یا دردهای مبهم قفسه سینه مراجعه می‌کنند و نگران سکته قلبی هستند. اما آیا می‌دانستید که نوار قلب (ECG) تنها سیستم الکتریکی قلب را نشان می‌دهد و قادر به دیدن ساختمان فیزیکی قلب نیست؟ اکوکاردیوگرافی دقیقاً همان حلقه‌ی مفقوده‌ای است که به ما نشان می‌دهد آیا دریچه‌ی میترال شما شل شده است (پرولاپس)، آیا عضله قلب ضخیم شده (هیپرتروفی) و یا اینکه آیا قلب شما خسته است. در ادامه، تمام آنچه برای یک تجربه بدون استرس و تفسیر اولیه نتایج نیاز دارید را به زبان ساده اما تخصصی بررسی می‌کنیم.

تفاوت‌های تکنیکی: انواع اکوکاردیوگرافی و کاربرد هر کدام

در پزشکی قلب، یک نوع اکو برای همه مناسب نیست. بسته به شرایط بیمار و مشکوک بودن به بیماری‌های خاص، ما از متدهای متفاوتی استفاده می‌کنیم:

۱. اکوکاردیوگرافی قفسه سینه (TTE) – استاندارد طلایی

این همان روش رایجی است که ۹۰٪ بیماران تجربه می‌کنند.

• روش انجام: پروب (مبدل) روی قفسه سینه قرار می‌گیرد و با استفاده از ژل اولتراسوند، امواج به قلب فرستاده می‌شوند.

• کاربرد: بررسی کلی دریچه‌ها، اندازه حفرات و قدرت انقباضی.

• درد و عارضه: ندارد. کاملاً غیرتهاجمی است.

۲. اکوکاردیوگرافی از طریق مری (TEE) – دید عقابی

گاهی قفسه سینه بیمار به دلیل چاقی، بیماری‌های ریوی یا فرم استخوانی، اجازه عبور امواج را نمی‌دهد، یا نیاز داریم پشت قلب (دهلیز چپ) را برای پیدا کردن لخته خون بررسی کنیم.

• روش انجام: یک لوله باریک حاوی پروب (شبیه دستگاه آندوسکوپی معده) از طریق دهان وارد مری می‌شود.

• نیاز به آمادگی: بله، بیمار باید ۶ تا ۸ ساعت ناشتا باشد و معمولاً از اسپری بی‌حس‌کننده گلو یا داروی آرام‌بخش خفیف استفاده می‌شود.

• دقت: بسیار بالاتر از روش معمولی است چون مری دقیقاً پشت قلب قرار دارد.

۳. استرس اکو (Stress Echo) – تست فشار

برخی مشکلات قلبی فقط وقتی خودشان را نشان می‌دهند که قلب تند بزند.

• روش انجام: ابتدا یک اکوی معمولی در حالت استراحت گرفته می‌شود. سپس بیمار روی تردمیل می‌دود (یا اگر توانایی ندارد، داروی دوبوتامین تزریق می‌شود) تا ضربان بالا برود و بلافاصله اکوی دوم گرفته می‌شود.

• هدف: تشخیص گرفتگی عروق کرونر (ایسکمی) که در حالت استراحت پنهان است.

تفسیر اصطلاحات برگه جواب اکو (راهنمای بیمار)

وقتی برگه اکو را دریافت می‌کنید، با انبوهی از کلمات انگلیسی و اعداد مواجه می‌شوید. در اینجا مهم‌ترین پارامترهایی که  متخصص قلب  بررسی می‌کند را تشریح می‌کنم. توجه کنید که تفسیر نهایی فقط با پزشک معالج است.

• LVEF (Ejection Fraction): مهم‌ترین عدد گزارش. کسر جهشی یا میزان خونی که بطن چپ در هر ضربان پمپاژ می‌کند.

  • ۵۵٪ تا ۷۰٪: نرمال (عملکرد عالی).

  • ۴۰٪ تا ۵۵٪: کاهش خفیف (نیاز به پیگیری).

  • زیر ۳۵٪: نارسایی قلبی (Heart Failure) که نیاز به درمان دارویی جدی یا تعبیه  باتری قلب (ICD)  دارد.

• Valves (دریچه‌ها): چهار دریچه (میترال، آئورت، تریکوسپید، پولمونر) بررسی می‌شوند.

  • Regurgitation (MR/TR/AI): یعنی نارسایی یا نشتی دریچه (خون به عقب برمی‌گردد). شدت آن با Mild (خفیف)، Moderate (متوسط) و Severe (شدید) مشخص می‌شود.

  • Stenosis: یعنی تنگی دریچه که مانع عبور خون می‌شود.

• LVH (Left Ventricular Hypertrophy): ضخیم شدن دیواره بطن چپ که معمولاً ناشی از فشار خون بالای درمان نشده است.

• PAP (Pulmonary Artery Pressure): فشار شریان ریوی. اگر بالا باشد نشانه فشار روی سمت راست قلب یا مشکلات ریوی است.

آمادگی‌های قبل از انجام اکو

برای اکوی معمولی (TTE)، آمادگی پیچیده‌ای نیاز نیست، اما رعایت نکات زیر کیفیت تصاویر و راحتی شما را تضمین می‌کند:

1. داروها: داروهای فشار خون و قلبی خود را طبق روال مصرف کنید، مگر اینکه پزشک برای «استرس اکو» دستور قطع موقت داده باشد (خصوصاً داروهای بلوک‌کننده بتا مثل متورال یا بیزوپرولول).

2. پوشش: لباس دو تکه و دکمه‌دار بپوشید تا دسترسی به قفسه سینه آسان باشد. خانم‌ها بهتر است از لباس زیر راحت استفاده کنند.

3. غذا (فقط برای TEE): اگر اکوی مری دارید، الزماً باید ۶ تا ۸ ساعت ناشتا باشید (حتی آب نخورید) تا خطر ورود محتویات معده به ریه (آسپیراسیون) وجود نداشته باشد.

4. همراه: برای اکوی معمولی نیاز نیست، اما در اکوی مری و استرس اکو، حضور یک همراه توصیه می‌شود چون ممکن است کمی گیج باشید.

فرآیند انجام کار: در اتاق اکو چه می‌گذرد؟

اتاق اکو معمولاً نیمه‌تاریک است تا تکنسین یا پزشک بتواند صفحه مانیتور را بهتر ببیند.

1. شما روی تخت به پهلوی چپ دراز می‌کشید (این پوزیشن قلب را به دیواره قفسه سینه نزدیک‌تر می‌کند).

2. سه الکترود کوچک (لیدهای ECG) به سینه شما وصل می‌شود تا زمان‌بندی تصویر با ضربان قلب هماهنگ شود.

3. ژل خنک و محلول در آب روی پروب زده می‌شود. این ژل پل ارتباطی امواج صوتی است چون هوا مانع عبور امواج اولتراسوند می‌شود.

4. پزشک پروب را با فشارهای ملایم در نقاط مختلف سینه حرکت می‌دهد و ممکن است از شما بخواهد نفس خود را حبس کنید یا آرام نفس بکشید.

5. صداهای “هووف هووف” که می‌شنوید، صدای جریان خون است که توسط تکنیک داپلر (Doppler) ضبط می‌شود و نشان‌دهنده جهت و سرعت حرکت خون است.

تضادهای علمی و باورهای غلط

• باور غلط: “اکو قلب همان نوار قلب است ولی پیشرفته‌تر.”

  • واقعیت: خیر، این دو مکمل هم هستند. نوار قلب (ECG) فعالیت الکتریکی و ریتم (آریتمی‌ها) را نشان می‌دهد، اما اکو ساختمان و مکانیک (پمپاژ) را. ممکن است نوار قلب سالم باشد اما در اکو نارسایی شدید دریچه دیده شود و بالعکس.

• باور غلط: “امواج اکو برای جنین ضرر دارد.”

  • واقعیت: اکوکاردیوگرافی از اشعه یونیزان (مثل رادیولوژی) استفاده نمی‌کند و طبق پروتکل‌های FDA و انجمن قلب اروپا، انجام آن در دوران بارداری برای مادر و حتی «اکوی قلب جنین» کاملاً ایمن است.

• تفاوت با آنژیوگرافی: اکو عروق کرونر را مستقیماً نشان نمی‌دهد (مگر ابتدای آن‌ها را). اگر شک به گرفتگی عروق باشد، اکو فقط اثرات آن (کم‌تحرکی دیواره قلب) را نشان می‌دهد و تشخیص قطعی انسداد رگ با آنژیوگرافی است.

پرسش‌های متداول بیماران در ایران

آیا اکو درد دارد؟ خیر، فقط ممکن است فشار دست پزشک روی قفسه سینه کمی احساس شود.

هزینه اکوکاردیوگرافی در سال ۱۴۰۳ چقدر است؟ هزینه بر اساس تعرفه‌های وزارت بهداشت و نوع مرکز (دولتی، خصوصی، خیریه) متفاوت است. اکوهای رنگی و داپلر معمولاً تعرفه بالاتری نسبت به اکوی دوبعدی ساده دارند. بیمه‌های پایه (تأمین اجتماعی، سلامت) و بیمه‌های تکمیلی بخش قابل توجهی از هزینه را پوشش می‌دهند.

چقدر طول می‌کشد؟ یک اکوی کامل و دقیق توسط متخصص، بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه زمان می‌برد.

آیا برای تپش قلب، اکو کافی است؟ اکو ساختار را چک می‌کند. برای بررسی دقیق تپش قلب و آریتمی‌ها، ممکن است نیاز به بستن دستگاه هولتر مانیتورینگ ریتم به مدت ۲۴ ساعت باشد.

سخن پایانی پزشک

اکوکاردیوگرافی پنجره‌ای شفاف به درون موتورخانه بدن شماست. این تست نه تنها برای تشخیص بیماری‌ها، بلکه برای پایش اثر داروها و تصمیم‌گیری برای جراحی‌های دریچه حیاتی است. اگر در گزارش اکوی خود با عبارت‌هایی مثل “Mild Regurgitation” (نارسایی خفیف) مواجه شدید، نترسید؛ این موارد در بسیاری از افراد سالم هم دیده می‌شود و فقط نیاز به چکاپ سالانه دارد. مهم‌ترین فاکتور، حفظ آرامش و مشورت با متخصص قلب و عروق برای تفسیر دقیق نتایج در کنار علائم بالینی شماست.