اسکار چیست
اسکار یا جوشگاه در واقع نتیجه نهایی فرآیند ترمیم طبیعی پوست پس از آسیبهایی مانند جراحت، سوختگی یا عمل جراحی است و یک دغدغه مهم زیبایی و روانی برای بسیاری از بیماران محسوب میشود. نارضایتی از جای زخم، بهویژه آنهایی که به صورت دائمی بر روی پوست باقی میمانند، کاملاً قابل درک است. با این حال، باید انتظارات را از همان ابتدا مدیریت کنیم: هیچ محصول یا روشی نمیتواند بافت اسکار را بهطور کامل از بین ببرد و پوست را به حالت قبل از آسیب بازگرداند؛ زیرا هدف واقعی درمان، صرفاً حذف کامل نیست، بلکه بهبود حداکثری ظاهر، نرمی، رنگ و کاهش برجستگی یا فرورفتگی اسکار است. آگاه باشید که هرچه اقدامات درمانی برای ترمیم زخم زودتر انجام شود، نتایج بهتری حاصل خواهد شد؛ بنابراین انتخاب روشهای موضعی، تزریقی، لیزری و جراحی باید بهموقع و بر اساس تشخیص دقیق نوع اسکار صورت پذیرد.
چه زمانی برای درمان اسکار اقدام کنیم؟ اصل “اقدامات زودهنگام”
همانطور که گفته شد، زمان یک فاکتور حیاتی در درمان اسکار است. شواهد بالینی نشان میدهد که اقدامات درمانی زودهنگام مستقیماً به نتایج بهتر منجر میشود. اسکارهایی که در دوران «نابالغی» تحت درمان قرار میگیرند، بیشترین قابلیت پاسخدهی را دارند. با این وجود، اگر اسکار شما قدیمی است و به فاز «بلوغ» رسیده، نباید ناامید شوید؛ اگرچه درمان اسکارهای قدیمی ممکن است سختتر و طولانیتر باشد، اما همچنان میتوان با روشهای تهاجمیتر به نتایج قابل قبولی دست یافت. تعیین تشخیص دقیق نوع اسکار، قطبنمای ما برای انتخاب روش درمان مناسب است.
مراحل چهارگانه ترمیم زخم؛ اسکار چگونه تشکیل میشود؟
برای انتخاب مؤثرترین استراتژی درمانی، درک عمیق از نحوه تشکیل اسکار ضروری است. در سطح مولکولی، ترمیم زخم یک فرآیند پیچیده و چند مرحلهای است که بدن برای بازسازی بافت آسیبدیده انجام میدهد. این فرآیند شامل چهار مرحله اصلی است که عبارتاند از هموستاز، التهاب، تکثیر (پرولیفراتیو) و بازسازی (بلوغ).
مرحله ۱: هموستاز (جلوگیری از خونریزی)
این فاز اولیه با هدف جلوگیری از خونریزی شروع میشود. در این مرحله، رگهای خونی در ناحیه آسیبدیده منقبض شده و فاکتورهای انعقادی آزاد میشوند که به لخته خونی منجر میشود.
مرحله ۲: التهاب (پاکسازی زخم)؛ علائم فیزیکی
مرحله التهاب که تا هفت روز طول میکشد، شامل فعالیت سلولهای ایمنی (مانند فاگوسیتها) است. هدف این فاز، پاکسازی باکتریها و بقایای بافت آسیبدیده برای آمادهسازی بستر زخم جهت رشد بافت جدید است. مشخصات فیزیکی این فاز شامل قرمزی، ادم (تورم)، گرما و درد است.
مرحله ۳: تکثیر (پر کردن و پوشاندن زخم)؛ نقش فیبروبلاستها
فاز تکثیر از چهار روز تا سه هفته یا بیشتر طول میکشد و هدف آن پر کردن و پوشاندن زخم است. در این فاز، فرآیندهایی چون تشکیل بافت گرانولاسیون، رگزایی (آنژیوژنز) و اپیتلیزاسیون (بسته شدن سطح زخم) رخ میدهد. فیبروبلاستها که سلولهای مزانشیمی هستند، نقش محوری در تولید پروتئینهای کلاژن در ماتریکس خارج سلولی دارند.
مرحله ۴: بازسازی (بلوغ) و تشکیل اسکار نهایی
مرحله نهایی، بازسازی یا بلوغ، میتواند ماهها یا سالها طول بکشد. در این زمان، تولید کلاژن ادامه مییابد تا استحکام کششی و خاصیت ارتجاعی پوست افزایش یابد. اما باید بدانید که بافت اسکار نهایی از نظر استحکام کششی ۲۰ درصد ضعیفتر و از نظر انعطافپذیری کمتر از قبل از آسیب خواهد بود.
مکانیسم مولکولی: نقش کلیدی TGF-β در تشکیل اسکار هایپرتروفیک و کلوئید
تشکیل اسکارهای هایپرتروفیک و کلوئید نتیجه یک پاسخ ترمیمی تشدید یافته و غیرطبیعی است. هسته این پاتولوژی، فعالیت غیرعادی فیبروبلاستها و سیگنالینگ فاکتورهای رشد است. فیبروبلاستها مسئول سنتز کلاژن و الیاف الاستیک هستند.
مهمترین تنظیمکننده مولکولی در این فرآیند، فاکتور رشد تبدیلکننده بتا (TGF-β) است. تحقیقات نشان داده است که بیان بیش از حد ایزوفرم TGF-β1 مستقیماً به تشکیل اسکار هایپرتروفیک و کلوئید منجر میشود. در نتیجه، مسیر سیگنالینگ TGF-β/Smad به عنوان یک هدف بالقوه درمانی برای مهار تشکیل اسکار در نظر گرفته میشود.
تفاوت حیاتی TGF-β1 و TGF-β3
این تفاوت در نقش ایزوفرمهای TGF-β، استراتژیهای درمانی پیشرفته را توجیه میکند. در حالی که TGF-β1 باعث تشکیل اسکار غیرطبیعی میشود، مطالعات نشان دادهاند که ایزوفرم TGF-β3 تأثیر مثبتی بر بهبود زخم میگذارد و به بسته شدن سریعتر زخم و کاهش زمان فرآیند ترمیم کمک میکند. درمانهای پیشرفته دیگر صرفاً به ترمیم فیزیکی محدود نمیشوند، بلکه هدف قرار دادن مسیرهای مولکولی برای هدایت فرآیند ترمیم به سمت بازسازی بافتی و کاهش تشکیل بافت فیبروز اضافی است.
تشخیص دقیق: اسکار شما از چه نوعی است؟ (بر اساس سن و شکل ظاهری)
تشخیص صحیح نوع اسکار، گام اول و حیاتی برای تعیین پروتکل درمانی مناسب است. اسکارها را میتوان بر اساس سن و شکل ظاهری دستهبندی کرد.
اسکارهای نابالغ (تازه): این اسکارها که رنگ قرمز یا ارغوانی دارند، در حال رشد هستند و معمولاً ظرف ۶ تا ۱۲ ماه بالغ میشوند. نکته کلیدی این است که مداخلات درمانی در دوره نابالغی بیشترین اثربخشی را دارند. در مقابل، اسکارهای بالغ (قدیمی) به دلیل عدم وجود عروق خونی و سلولهای فعال، سفید و رنگپریده هستند و دیگر رشد نمیکنند.
نوع ۱: اسکارهای آتروفیک (فرورفته/جای جوش)؛ مکانیسم فرورفتگی
اسکارهای آتروفیک به صورت فرورفتگی و گودی روی پوست ظاهر میشوند و عمدتاً ناشی از آکنه شدید (جای جوش) یا آبله مرغان هستند. فرورفتگی زمانی رخ میدهد که نوارهای فیبری زیر پوست، آن را به سمت پایین میکشند یا زمانی که تولید کلاژن کافی برای پر کردن زخم صورت نگرفته است. این نوع اسکار نیاز به درمانهایی دارد که تحریک حجمدهی و آزاد ساختن نوارهای فیبروتیک زیرین را هدف قرار میدهند (مانند سابسیژن و فیلر).
نوع ۲: اسکارهای هایپرتروفیک (برجسته)؛ محصور در مرز زخم
اسکارهای هایپرتروفیک که به صورت برجسته و معمولاً قرمز یا صورتی هستند، به دلیل تولید بیش از حد کلاژن در فرآیند ترمیم ایجاد میشوند. ویژگی حیاتی این اسکارها آن است که محدود در ناحیه اصلی زخم باقی میمانند و هرگز از مرزهای زخم فراتر نمیروند. ضخامت آنها معمولاً کمتر از ۴ میلیمتر است و خوشبختانه، این اسکارها تمایل به بهبود و کوچک شدن به مرور زمان دارند. کشش مکانیکی و التهاب طولانیمدت عامل خطر هایپرتروفیک محسوب میشود.
نوع ۳: کلوئید (برجسته و مهاجم)؛ عامل خطر تیرگی پوست
کلوئیدها شدیدترین نوع پاسخ التیامی تشدید یافته هستند. ویژگی متمایز کلوئید، رشد بیش از حد و تهاجمی آن است، بهطوریکه از مرزهای اولیه آسیب فراتر میرود و به بافت سالم اطراف نفوذ میکند. این ضایعات به ندرت خود به خود بهبود مییابند و درمان آنها چالشبرانگیز است. نکته مهم آن است که تیرگی رنگ پوست عامل خطر کلوئید است و احتمال ایجاد این ضایعات را ۱۵ تا ۲۰ برابر افزایش میدهد.
